Średnik w zdaniu – kiedy i jak go stosować

Średnik w zdaniu odgrywa dość szczególną rolę. Jednocześnie kończy je i… nie kończy. Gdy umiejętnie z niego korzystać, jest bardzo pomocny w formułowaniu myśli i budowaniu komunikatywnych konstrukcji zdaniowych. Jest to jednak dość nieszczęśliwy znak interpunkcyjny, ponieważ wielu piszących albo nie umie z niego korzystać, albo po prostu zapomina o jego istnieniu. 

Czym jest średnik w zdaniu

Zdania oznajmujące kończymy zazwyczaj kropką, natomiast składowe zdania złożonego oddzielamy przecinkami. Te rozwiązana mają swoje wady. Kropka definitywnie kończy zdanie i nakazuje przejście do następnego, niejako osłabiając związek między nimi. Jest granicą, jest barierą. Z kolei przecinek to tylko przerwa, czasem niezbędna choćby dla wzięcia oddechu podczas czytania na głos. Bywa, że oddziela poszczególne elementy zbyt słabo. W takich sytuacjach z pomocą przychodzi średnik, znany też pod nazwą semikolon. Nie jest on bynajmniej żadnym współczesnym wynalazkiem – przykłady jego użycia możemy znaleźć w dziełach najwybitniejszych pisarzy.

średnik

Średnik w literaturze

Odwołajmy się do kilku przykładów:

Zwyciężonym łaskę okażcie, to ją przyjmą z wdzięcznością i pamiętać będą; u zwycięzców w pogardę tylko pójdziecie. 

Henryk Sienkiewicz, „Ogniem i mieczem”

Ale ja Bogu dziękuję, że nie jestem taki misterny i że mnie nie kura z piasku zadnią nogą wygrzebała, ale niewiasta urodziła; dlatego potrzebuję jeść i pić jako człowiek, nie jak chrabąszcz, a żem od południa nic prócz śliny w gębie nie miał, dlatego mi i twoje żarty nie w smak. 

Henryk Sienkiewicz, „Ogniem i mieczem”

Ludzie są jak liście, którymi wiatr ciska; gdy rzuci je na trawnik, leżą na trawniku, a gdy rzuci w błoto – leżą w błocie… 

Bolesław Prus, „Lalka”

Nie nadaję się do bliskiego współżycia z ludźmi; lepiej, jak wciąż są w pewnym oddaleniu.

James Jones, „Stąd do wieczności”

Średnik a przecinek – na czym polega różnica

Jeśli przyjrzeć się uważnie podanym wyżej przykładom, to nietrudno dostrzec, że zamiast średnika można by w nich użyć kropki, a niekiedy dwukropka. Przecinka nie – dlaczego? Dlatego, że średnik może oddzielać jedynie wypowiedzenia równorzędne logicznie i składniowo (Jerzy Podracki, Alina Gałązka, „Gdzie postawić przecinek?”).

Jest więc średnik w zdaniu czymś w rodzaju kropki, ale wewnętrznej. I choć w przykładach powyżej znaleźć można wypowiedzi krótkie, to średnik stanowi doskonałe remedium na długie zdania, które niełatwo przeczytać ze zrozumieniem.

Niebieska linia

Nie martw się, Twoje teksty też mogą być poprawne i znakomite stylistycznie. Po prostu…

Niebieska linia

Inne zastosowania średnika

Średnik bywa również często i chętnie stosowany w encyklopediach i słownikach, ale nie tylko. Czasem trudno wręcz sobie wyobrazić zastąpienie go innym znakiem, bo doskonale oddziela od siebie grupy pojęć, na przykład:

W czasie lockdownu wiele branż odnotowało ogromne straty, np. turystyka, kultura i sztuka, wydarzenia (60%); gastronomia, handel i usługi (40%); budownictwo, przemysł i transport (30%).

Średnik sprawdza się ponadto w wyliczeniach punktowanych, o ile poszczególne elementy zawierają przecinki, a nie są zdaniami:

Polskie Siły Powietrzne dysponują samolotami:

  • bojowymi: MiG-29, F-16,Su-22;
  • szkolno-treningowymi: TS-11 Iskra, PZL-130 Orlik;
  • transportowymi: PZL M-28 Bryza, C-130 Hercules, C-295 CASA.

Średnik w zdaniu – stosuj śmiało! Warto oswoić się ze średnikiem i śmiało z niego korzystać. Znak interpunkcyjny, który oddziela, a równocześnie łączy elementy wypowiedzi, jest cennym środkiem stylistycznym. Można z niego korzystać zarówno w tekstach beletrystycznych, jak i informacyjnych. Poprawne stosowanie średnika sprzyja przejrzystości i czytelności tekstu.